Ngamumulé Basa Sunda: Latihan Soal Basa Sunda Kelas 12 Semester 1

Diajar Basa Sunda di kelas 12 téh penting pisan pikeun ngamumulé tur ngalestarikeun budaya Sunda. Pamahaman kana basa indung téh jadi modal anu berharga, sanajan engké bakal ngalaman hirup di lingkungan nu leuwih lega. Artikel ieu bakal maparkeun conto soal jeung jawaban Basa Sunda pikeun kelas 12 semester 1, dibarengan ku pedaran nu jelas sangkan para siswa leuwih gampang ngahontal pangaweruh. Urang bakal ngabahas rupa-rupa topik, mimitian ti undak-usuk basa, sastra, nepi ka tata basa.

Outline Artikel:

1. Bubuka: Pentingna diajar Basa Sunda di tingkat SMA, fokus kana materi kelas 12 semester 1.
2. Bagian 1: Undak-Usuk Basa jeung Ragam Basa
   • Pedaran ringkes ngeunaan undak-usuk basa (loma, lemes, halimpu).
   • Conto soal jeung jawaban ngeunaan pamakéan undak-usuk basa dina kalimah.
   • Pedaran ngeunaan ragam basa (paguneman, biantara, sisindiran, dll).
   • Conto soal jeung jawaban ngeunaan identifikasi jeung pamakéan ragam basa.
3. Bagian 2: Sastra Sunda (Prosa jeung Puisi)
   • Pedaran ngeunaan prosa Sunda (carita pondok, novel).
   • Conto soal jeung jawaban ngeunaan pamahaman eusi prosa.
   • Pedaran ngeunaan puisi Sunda (sisindiran, sajak).
   • Conto soal jeung jawaban ngeunaan analisis struktur jeung makna puisi.
4. Bagian 3: Tata Basa jeung Éjahan Basa Sunda
   • Pedaran ringkes ngeunaan struktur kalimah basa Sunda.
   • Conto soal jeung jawaban ngeunaan nyusun kalimah.
   • Pedaran ngeunaan éjahan basa Sunda (panulisan aksara, tanda baca).
   • Conto soal jeung jawaban ngeunaan koréksi éjahan.
5. Bagian 4: Pawayangan jeung Seni Tradisional Sunda (Singget)
   • Pedaran ringkes ngeunaan pawayangan atawa seni tradisional lianna nu patali jeung Basa Sunda.
   • Conto soal pilihan ganda nu nguji pangaweruh dasar.
6. Panutup: Pangjurung sangkan terus diajar jeung ngamumulé Basa Sunda.

Bagian 1: Undak-Usuk Basa jeung Ragam Basa

Pedaran Ringkes Undak-Usuk Basa:

Undak-usuk basa Sunda téh mangrupa aturan dina ngagunakeun kecap anu merenah, gumantung kana saha anu diajak nyarita, saha anu keur disampakukeun, jeung naon anu keur dibicara. Aya tilu tingkatan utama:

• Basa Loma (Kasual): Dipaké antara babaturan deukeut, jalma saumur, atawa ka nu leuwih ngora. Kecap-kecapna basajan, saperti: urang, sia, naon, kumaha, dahar, indit.
• Basa Lemes (Sopan): Dipaké ka jalma nu leuwih kolot, jalma nu dipihormat, atawa ka jalma nu teu wawuh. Basa lemes téh dibagi deui jadi dua:
  • Lemes Pihak Katilu: Leuwih merenah ka jalma nu keur disampakukeun (misalna: Anjeunna, Bapa, Ibu, sumping, tuang).
  • Lemes Pihak Kadua: Leuwih merenah ka jalma anu diajak nyarita (misalna: Anjeun, Pun Bapa, Pun Ibu, sumping, tuang).
• Basa Halimpu: Tingkatan paling luhur, jarang pisan dipaké sapopoé. Biasana dina upacara adat atawa ka raja/ratu.

Conto Soal Undak-Usuk Basa:

1. Pilih kecap anu merenah pikeun ngalengkepan kalimah ieu dina situasi diajak nyarita ku guru:
   "Pun anak kamari teu tiasa sakola margi ____ gering."
   a. sia
   b. anjeun
   c. anjeunna
   d. maranéhna

2. Susun kalimah ieu jadi basa lemes:
   "Aing rék balik ka imah ayeuna."
   a. Kami rék mulih ka bumi ayeuna.
   b. Abdi badé mulih ka bumi ayeuna.
   c. Pun abdi badé mulih ka bumi ayeuna.
   d. Abdi badé mulih ka bumi ayeuna.

3. Dina paguneman antara dua babaturan sakelas ngeunaan PR, kecap naon anu paling merenah dipaké?
   a. Pun, bade, nuhun.
   b. Sia, rék, naon.
   c. Anjeun, bade, nuhun.
   d. Pun Bapa, badé, nuhun.

Jawaban jeung Pedaran:

1. Jawaban: c. anjeunna

   • Pedaran: Dina situasi diajak nyarita ku guru, urang kudu migunakeun basa lemes. Kecap "anaking" atanapi "pun anak" mangrupa basa lemes pikeun nyebut diri sorangan (anakna sorangan). Nalika nyebut jalma nu keur dibahas (anakna sorangan) ka jalma nu diajak nyarita (guru), merenahna migunakeun "anjeunna" pikeun nunjukkeun rasa hormat ka anakna sorangan lamun budakna geus gedé atawa pikeun nangtayungan budakna. Lamun budakna leutik kénéh, "anjeunna" ogé merenah. Pilihan "sia" jelas loma. "Anjeun" jeung "maranéhna" teu merenah dina konteks ieu.

2. Jawaban: b. Abdi badé mulih ka bumi ayeuna.

   • Pedaran:
     • "Aing" (loma) robah jadi "Abdi" (lemes).
     • "rék" (loma) robah jadi "badé" (lemes).
     • "balik" (loma) robah jadi "mulih" (lemes).
     • "imah" (loma) robah jadi "bumi" (lemes).
     • "ayeuna" tetep sarua.

3. Jawaban: b. Sia, rék, naon.

   • Pedaran: Antara dua babaturan sakelas, biasana ngagunakeun basa loma. "Sia" (loma), "rék" (loma), "naon" (loma) mangrupa pilihan anu paling merenah pikeun paguneman sapopoé antara babaturan. Pilihan séjénna ngandung unsur basa lemes nu teu merenah dina konteks ieu.

Pedaran Ringkes Ragam Basa:

Ragam basa téh nyaéta cara ngagunakeun basa Sunda nu béda-béda, gumantung kana tujuan jeung kaayaanana. Sababaraha conto ragam basa nu umum dipaké di kelas 12 nyaéta:

• Paguneman: Obrolan dua arah antara dua jalma atawa leuwih.
• Biantara (Pidato): Nyarita di hareupeun balaréa pikeun nepikeun hiji hal.
• Sisindiran: Puisi pondok anu ngagunakeun pola cangkang jeung eusi.
• Warta (Berita): Nepikeun informasi ngeunaan kajadian.
• Carita Pondok (Cerpen): Carita rékaan anu ringkes.

Conto Soal Ragam Basa:

4. Kalimah ieu mangrupa conto tina ragam basa naon?
   "Assalamu’alaikum warohmatullohi wabarokatuh. Bapa Kapala Sakola anu ku sim kuring dipihormat, Bapak/Ibu Guru anu sami ku sim kuring dipihormat, rerencangan sadaya anu ku sim kuring dipikacinta…"
   a. Paguneman
   b. Biantara
   c. Sisindiran
   d. Warta

5. Struktur "cangkang" jeung "eusi" mangrupa ciri utama tina ragam basa naon?
   a. Carita Pondok
   b. Sajak
   c. Sisindiran
   d. Drama

Jawaban jeung Pedaran:

4. Jawaban: b. Biantara

   • Pedaran: Pamuka biantara biasana dimimitian ku salam, ngahormatan anu hadir, jeung nepikeun tujuan nepungan. Frasa saperti "anu ku sim kuring dipihormat" jeung "rerencangan sadaya anu ku sim kuring dipikacinta" jelas mangrupa ciri biantara.

5. Jawaban: c. Sisindiran

   • Pedaran: Sisindiran téh ciri khasna nyaéta ngabogaan dua bagian: cangkang (bagian mimiti anu biasana henteu langsung ngandung harti utama tapi nyiapkeun suasana) jeung eusi (bagian kadua anu ngandung makna atawa pesen anu hayang ditepikeun).

Bagian 2: Sastra Sunda (Prosa jeung Puisi)

Pedaran Ringkes Prosa Sunda:

Prosa Sunda nyaéta karya sastra anu ditulis dina wangun lancar, teu kauger ku patokan pupuh. Contona carita pondok (cerpen) jeung novel. Dina kelas 12, siswa biasana diajar kumaha mikawanoh unsur-unsur intrinsik jeung ékstrinsik dina hiji carita prosa, sarta kumaha nganalisis témana.

Conto Soal Prosa Sunda:

6. Dina hiji carita pondok, aya tokoh nu ngaranna "Bapa Karta". Bapa Karta salawasna ngalakukeun pagawéanana kalawan jujur sanajan hésé. Unsur intrinsik naon anu keur digambarkeun dina tokoh Bapa Karta?
   a. Latar
   b. Galur
   c. Amanat
   d. Watak (Penokohan)

7. Baca petikan carita ieu:
   "Sora jangkrik ting jarot di tengah peuting nu beueus. Bulan ngintip laun tina méga hideung. Di hiji imah leutik sisi jalan, aya budak ngalamun bari nénjo ka jandéla. Pipina baseuh ku cipanon."
   Naon nu bisa ditataan tina petikan di luhur ngeunaan suasana carita?
   a. Riang gembira
   b. Sedih jeung mangrupa
   c. Penuh tantangan
   d. Lelucon

Jawaban jeung Pedaran:

6. Jawaban: d. Watak (Penokohan)

   • Pedaran: Watak atawa penokohan mangrupa ciri-ciri (sipat) tokoh dina hiji carita. Dina kalimah "Bapa Karta salawasna ngalakukeun pagawéanana kalawan jujur sanajan hésé", keur dijelaskeun sipat (watak) Bapa Karta nyaéta jujur. Latar nyaéta tempat jeung waktu kajadian. Galur nyaéta runtuyan kajadian. Amanat nyaéta pesen moral tina carita.

7. Jawaban: b. Sedih jeung mangrupa

   • Pedaran: Sora jangkrik, peuting beueus, bulan ngintip tina méga hideung, budak ngalamun, jeung cipanon mangrupa gambaran anu nyiptakeun suasana sedih, matak ngarasa, jeung rada suram.

Pedaran Ringkes Puisi Sunda:

Puisi Sunda, utamana dina konteks kelas 12 semester 1, biasana ngawengku sajak (puisi bébas) jeung sisindiran. Sisindiran téh boga aturan rima jeung pola, sedengkeun sajak mah leuwih bébas dina wangun jeung gaya. Analisis puisi ngawengku pamahaman makna, rasa, nada, jeung amanat.

Conto Soal Puisi Sunda:

8. Baca sajak ieu:
   "Sapu nyéré dina taneuh
   ngadagoan angin soré
   ngararasakeun leungeun nu éncéng
   ngalipet hirup nu geus kaleungitan rasa."

   Naon anu jadi pamaksudan (makna) tina sajak di luhur?
   a. Ngarasakeun hirup nu pinuh kabagjaan.
   b. Ngagambarkeun kaayaan anu geus teu boga rasa hirup.
   c. Nepikeun rasa kangen ka tanah air.
   d. Ngarasakeun indahnya alam bébas.

9. Dina sisindiran, bagian anu eusina mangrupa sampiran atawa pangjajap pikeun bagian utama disebut…
   a. Eusi
   b. Rima
   c. Cangkang
   d. Galur

Jawaban jeung Pedaran:

8. Jawaban: b. Ngagambarkeun kaayaan anu geus teu boga rasa hirup.

   • Pedaran: Frasa "ngalipet hirup nu geus kaleungitan rasa" secara langsung nuduhkeun kana kaayaan batin nu geus teu ngarasakeun nanaon, hampa, atawa leungit rasa hirup. Sapu nyéré dina taneuh bisa jadi lambang karipuhan atawa kaayaan anu teu bisa ngalawan kaayaan.

9. Jawaban: c. Cangkang

   • Pedaran: Sisindiran miboga dua bagian utama: cangkang jeung eusi. Cangkang téh mangrupa bagian awal anu biasana teu langsung nyaritakeun inti pesen, tapi fungsina pikeun nyiapkeun suasana atawa méré rima jeung pola. Eusi mangrupa bagian anu ngandung pesen anu sabenerna.

Bagian 3: Tata Basa jeung Éjahan Basa Sunda

Pedaran Ringkes Tata Basa Basa Sunda:

Tata basa Sunda ngawengku struktur kalimah, kalimah lulugu, kalimah lulugu rinéka, jeung sajabana. Ngartina kumaha ngarangkai kecap sangkan jadi kalimah anu bener tur ngandung harti. Dina kelas 12, biasana fokus kana ngawangun kalimah anu efektif jeung merenah.

Conto Soal Tata Basa:

10. Susun kecap-kecap di handap ieu jadi kalimah anu merenah:
    "ka, budak, pasar, indit, nu, jeung, bapana, rék"
    a. Budak jeung bapana rék ka pasar indit.
    b. Budak nu rék indit ka pasar jeung bapana.
    c. Budak jeung bapana rék indit ka pasar.
    d. Rék indit ka pasar budak jeung bapana.

11. Kalimah "Kuring manggihan buku anu leungit kamari" dina basa lemes pikeun nyarita ka kolot nyaéta…
    a. Abdi mendak buku anu leungit kamari.
    b. Pun abdi mendak buku anu leungit kamari.
    c. Abdi manggihan buku anu leungit kamari.
    d. Pun abdi manggihan buku anu leungit kamari.

Jawaban jeung Pedaran:

10. Jawaban: c. Budak jeung bapana rék indit ka pasar.

    • Pedaran: Urutan subjek (Budak jeung bapana), predikat (rék indit), jeung keterangan tempat (ka pasar) mangrupa susunan kalimah anu baku dina basa Sunda.

11. Jawaban: a. Abdi mendak buku anu leungit kamari.

    • Pedaran:
      • "Kuring" (loma) robah jadi "Abdi" (lemes).
      • "manggihan" (loma) robah jadi "mendak" (lemes).
      • "buku" (tetep).
      • "anu leungit kamari" (tetep).
        Pilihan b jeung d ngagunakeun "Pun abdi" anu leuwih merenah mun keur ngawakilan ngaran batur, sanajan bisa ogé dipaké pikeun diri sorangan dina konteks anu leuwih formal. Tapi pikeun nyarita ka kolot, "Abdi mendak…" geus cukup merenah.

Pedaran Ringkes Éjahan Basa Sunda:

Éjahan basa Sunda ngawengku panulisan aksara Sunda, tanda baca, jeung aturan panulisan kecap sangkan bener. Sanajan dina praktékna sabagéan gedé maké aksara Latin, ngarti aturan éjahan téh penting.

Conto Soal Éjahan:

12. Mana panulisan kecap anu bener dina basa Sunda?
    a. Nyuhunkeun
    b. Nyuhunkeun
    c. Nyuhunkeun
    d. Nyuhunkeun

13. Kalimah di handap ieu ngandung kasalahan éjahan dina panulisan kecap, mangga koréksi:
    "Manéhna indit ka kota bari mawa kantong gede."
    a. Manéhna indit ka kota bari mawa kantong gedé.
    b. Manéhna indit ka kota bari mawa kantong gédè.
    c. Manéhna indit ka kota bari mawa kantong géde.
    d. Manéhna indit ka kota bari mawa kantong gedé.

Jawaban jeung Pedaran:

12. Jawaban: b. Nyuhunkeun

    • Pedaran: Éjahan basa Sunda pikeun kecap "nyuhunkeun" téh nyaéta kalawan ngagunakeun é, sanés e.

13. Jawaban: a. Manéhna indit ka kota bari mawa kantong gedé.

    • Pedaran: Kecap "gedé" (ageung) dina basa Sunda ditulisna nganggo é (saperti dina kecap "béas", "téa"). Pilihan b, c, jeung d teu merenah.

Bagian 4: Pawayangan jeung Seni Tradisional Sunda (Singget)

Dina sababaraha kurikulum, aya ogé pangrojong pangaweruh ngeunaan seni tradisional Sunda, salah sahijina pawayangan. Ieu ngabantu siswa leuwih wanoh jeung budaya sorangan.

Conto Soal Pawayangan:

14. Salah sahiji tokoh anu kasohor dina carita pawayangan anu asalna ti India tapi geus jadi bagian tina budaya Sunda nyaéta…
    a. Gatotkaca
    b. Arjuna
    c. Semar
    d. Rama

Jawaban jeung Pedaran:

14. Jawaban: b. Arjuna
    • Pedaran: Arjuna mangrupa salah sahiji tokoh sentral dina wiracarita Mahabharata, anu kasohor pisan dina pawayangan. Sanajan carita aslina ti India, tokoh-tokoh ieu geus di-Sunda-keun tur jadi bagian tina seni pawayangan Sunda. Semar mah mangrupa tokoh asli Sunda (punakawan). Gatotkaca ogé tokoh ti Mahabharata tapi leuwih kasohor dina pagelaran wayang urang. Rama mah ti Ramayana.

Panutup

Diajar Basa Sunda téh teu ngan saukur pikeun ngaliwatan ujian, tapi leuwih ti éta, pikeun ngamumulé warisan budaya karuhun. Muga-muga conto soal jeung pedaran di luhur bisa ngabantu para siswa kelas 12 dina ngahontal pangaweruh ngeunaan Basa Sunda. Terus diajar, terus mikanyaah, jeung terus migunakeun basa Sunda dina kahirupan sapopoé. Caket ku basa, luhur ku élmu!